Osmanlı Devleti döneminde, Sultan Abdülmecit tarafından 1840 yılında dolaşıma çıkarılmak istenen "Kaime-i Nakdiye-i Mutebere"ler, aslında "banknot" olmaktan çok, "faizli borçlanma senedi" veya "hazine bonosu" olarak kabul ediliyordu. İlk başlarda kaimeler elle yapılıyor ve her birine resmi mühür basılıyordu. Ancak, taklidi kolay olduğu için güvenin azalması sonucu, 1842'den itibaren matbaada basılmaya başlandı.
YILLARCA TEDAVÜLDE KALDI
1863 yılında Osmanlı Devleti, kağıt para basma imtiyazını 30 yıl süreyle İngiliz ve Fransız ortak sermayesiyle kurulan Osmanlı Bankası'na verdi. Ancak Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Bankası'nın avans ve banknot basma taleplerini reddetmesi üzerine, Osmanlı Devleti 1915'ten itibaren, hazinesindeki altın ve Alman Hazine bonolarını karşılık göstererek “Evrak-ı Nakdiye” adı altında farklı bir banknot çıkarmıştır. Bu banknotlar, Cumhuriyet’in ilk yıllarında para bastırılamadığı için 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kaldı.
CUMHURİYET’İN İLK BANKNOTLARI
Cumhuriyetin ilanından sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 30 Aralık 1925 tarihinde çıkarılan bir kanunla, Cumhuriyet’in ilk banknotlarının basılmasına karar verdi. Bu kanunla, Birinci Emisyon Grubu banknotları 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma girdi. Harf Devrimi'nden önce bastırılan bu banknotların ana metinleri eski yazı Türkçe, kupür değerleri ise Fransızca olarak yazılmıştı.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI’NIN KURULUŞU
3 Ekim 1931 tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) kuruldu ve banknot basma yetkisi tek elde toplandı. TCMB'ye verilen banknot ihracı imtiyazı 30 yıl süreyle verildi ve daha sonra bu süre 1999 yılına kadar uzatıldı. 1994'te yapılan değişiklikle, bu süre sınırlaması tamamen kaldırıldı. TCMB'nin kurulmasıyla birlikte, Harf Devrimi'nden önce basılan eski yazılı banknotlar, Latin harfleriyle basılmış yeni banknotlarla değiştirildi.
ABD, İNGİLTERE VE ALMANYA'DA BASTIRILAN BANKNOTLAR, TÜRKİYE'DE BASILMAYA BAŞLANDI
TCMB tarafından basılan ilk banknot, 5 Türk liralık banknottu ve 1937-1944 yılları arasında tedavülde kaldı. 1930'ların sonunda Banknot Matbaası kurma çalışmaları başlasa da, İkinci Dünya Savaşı nedeniyle bu çalışmalar sekteye uğradı. 1951'de tekrar başlatılan çalışmalarla, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Almanya'da bastırılan banknotlar, artık Türkiye'de basılmaya başlandı. Banknot Matbaası'nda basılan ilk banknot, 1958'de dolaşıma çıkan 100 Türk liralık banknot oldu.
YÜKSEK ENFLASYON NEDENİYLE BANKNOTLAR DEĞİŞİME UĞRADI
Cumhuriyet'in kuruluşundan günümüze kadar dokuz emisyon grubunda 24 farklı değerde banknot tedavüle sunuldu. 1970'lerdeki yüksek enflasyon nedeniyle, bazı ekonomik değerler milyarlarla, trilyonlarla ifade edilmeye başlandı. Bu süreçte, ekonominin nakit ihtiyacı ise 1981 yılından itibaren, her iki yılda bir yeni banknotlar tedavüle çıkarılarak karşılandı. Bu durum, Türk lirasının itibarını olumsuz etkiledi.
TÜRK LİRASINDA SIFIR ATMA REFORMU
Enflasyonla mücadele ve Türk lirasının itibarını yükseltmek amacıyla yapılan para reformunun ilk aşamasında, 1 Ocak 2005’te Türk lirasından altı sıfır atıldı ve Yeni Türk lirası banknotları tedavüle girdi. 1 Ocak 2009’da ise para reformunun ikinci aşamasına geçilerek, "Yeni" ibaresi kaldırıldı ve Dokuzuncu Emisyon Grubu banknotlar dolaşıma çıkarıldı.
