Son dönemde vergi denetimlerinde kullanılan yapay zeka teknolojisi, banka hesaplarına yapılan para transferlerini detaylı şekilde incelemeye başladı. Özellikle "diğer" seçeneği ile yapılan para transferleri, kira geliri olarak değerlendirilerek vergi cezasına yol açabiliyor. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın yapay zeka destekli denetimleri nedeniyle, kira geliri olmasa dahi vergi cezası riski doğabiliyor.

Eğer bir hesaba "diğer" ya da "kira geliri" açıklamasıyla para transferi yapılmışsa, bu durum yıllar sonra bile vergi incelemesine takılabilir. Yapay zeka, "diğer" açıklamasını kira ödemesi olarak yorumlayıp, kişiyi riskli mükellef grubuna dahil edebiliyor. Son dönemde bu şekilde birçok kişiye e-tebligatlar gönderildiği belirtiliyor. Peki, kira geliri olmayan vatandaşlar bu tür bir durumla karşılaşırsa ne yapmalı? Vergi kaçırdığı tespit edilen mülk sahiplerini hangi cezalar bekliyor? Kiracılar açısından herhangi bir risk söz konusu mu?

BEYAN VEREN MÜKELLEF SAYISI 2 MİLYON 700 BİNİ GEÇTİ

Milliyet.com.tr’ye konuşan Gayrimenkul Uzmanı Mustafa Hakan Özelmacıklı, konuyla ilgili şu bilgileri paylaştı:

"Kira ödemeleriyle ilgili uzun süredir denetimler yapılıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı, kira gelir beyanı konusunda sık sık uyarılarda bulunuyor.

Türkiye’de kira gelirinden kazanç sağlayan önemli bir kesim mevcut. Bu kazançlar, ‘gayrimenkul sermaye iradı’ olarak adlandırılıyor ve mükellef sayısı her geçen gün artıyor. Şu anda beyan veren mükellef sayısının 2 milyon 700 bini geçtiği görülüyor. Ancak bu rakam hala istenen seviyede değil. Türkiye’de yaklaşık 7 milyon kiracının bulunduğu göz önüne alındığında, gelir beyanında bulunmayan çok sayıda kişinin olduğu anlaşılıyor."

KİRA GELİRİ NASIL TESPİT EDİLİYOR?

Devletin kira gelirlerini tespit etme konusunda çeşitli yöntemleri bulunuyor. Özelmacıklı'ya göre bu yöntemler şunlar:

  • Kişinin tapulu taşınmazında oturup oturmadığı, adrese dayalı nüfus kayıt sistemi üzerinden takip edilebiliyor.

  • Elektrik, su, doğalgaz, telefon abonelikleri gibi veriler analiz ediliyor.

  • Banka hesap hareketleri incelenerek kira gelirleri tespit edilebiliyor.

TAHSİLATLARIN BANKA ÜZERİNDEN YAPILMASI ZORUNLU

Son yıllarda kira gelirlerinin doğru beyan edilmesi için ek düzenlemeler getirildi. 2024 yılı Ekim ayında yürürlüğe giren Gelir Vergisi Genel Tebliği ile tahsilat ve ödemeler konusunda önemli değişiklikler yapıldı. Artık kira bedeli ne olursa olsun, ödemeler banka veya posta idaresi üzerinden yapılmalı ve belgelenmelidir.

BANKADAN ÖDEME YAPMAYANLARA CEZA

Ödemeleri banka üzerinden yapmayanlara ciddi cezalar uygulanıyor. Usulsüz tahsilat yapanlar için işleme konu tutarın yüzde 5’i kadar özel usulsüzlük cezası kesiliyor. Ancak kiracı kendi hatasını bildirirse ceza uygulanmıyor.

Örneğin, elden ödenen 20 bin TL’lik kira bedeli için 5 bin TL asgari ceza kesiliyor. Bu ceza hem kiracıya hem de kiraya verene ayrı ayrı uygulanıyor. Kiranın bir kısmı banka, bir kısmı elden ödendiğinde ise elden ödenen kısmın %10’u kadar ceza kesiliyor ancak alt sınır 5 bin TL olarak belirleniyor.

BEYAN DÖNEMİ BAŞLADI: VERGİ ÖDEMELERİ YAPILMALI

Şu anda kira geliri elde eden mülk sahiplerinin beyan dönemi içinde olduğu belirtiliyor. Mükelleflerin, dijital vergi dairesine girerek (https://intvrg.gib.gov.tr/hazirbeyan/) hazır beyan sistemi üzerinden vergilerini ödemeleri gerekiyor.

‘DİĞER’ SEÇENEĞİYLE ÖDEME YAPAN KİRACI CEZA ALIR MI?

Kiracılar ödemelerini banka üzerinden yaptığı sürece ek bir yükümlülükleri bulunmuyor. Banka işleminde "kira ödemesi" seçeneğini işaretlemek zorunlu değil. Ancak, ödeme açıklaması "diğer" olarak seçildiğinde, sistem bu ödemeyi kira geliri olarak algılayabiliyor ve mülk sahibine vergi cezası çıkabiliyor.

KİRA VERGİSİ HESAPLAMA ÖRNEĞİ

Kira geliri beyan edilmediğinde hem kira bedelinin %5’ine kadar usulsüzlük cezası uygulanıyor hem de belirli vergi avantajları kullanılamıyor.

Örneğin, aylık 10 bin TL kira geliri olan bir kişinin yıllık geliri 120 bin TL. Normalde 33 bin TL’lik istisnadan faydalandığında 13.050 TL vergi ödemesi gerekirken, istisnadan yararlanamadığında bu miktar 18.500 TL’ye çıkıyor.

ELDEN ÖDEME YAPAN NE KADAR CEZA ÖDER?

Elden ödenen 20 bin TL’lik kira için kiracı ve ev sahibine ayrı ayrı 5 bin TL asgari ceza kesiliyor. Eğer kira bedelinin bir kısmı banka aracılığıyla, bir kısmı elden ödenmişse elden ödenen miktarın %10’u kadar ceza uygulanıyor. Ancak, cezanın alt sınırı 5 bin TL olarak belirleniyor.

KİRA GELİRİ OLMAYAN AMA TEBLİGAT ALANLAR NE YAPMALI?

Kira geliri elde etmeyen veya özel bir sebeple kira geliri almayan kişilerin, hazır beyan sisteminde yer alan dilekçe menüsünü kullanarak durumlarını bildirmesi gerekiyor.

Eğer kişi gerçekten kira getirisi elde etmiyorsa, ‘istisna dilekçesi vermek istiyorum’ menüsü aracılığıyla Gelir İdaresi Başkanlığı’na başvurabilir. Bu dilekçeyle şu durumlar bildirilebilir:

  • Kira geliri elde edemediğini beyan etmek

  • Gayrimenkulünü sattığını bildirmek

  • Taşınmazında kendisinin veya birinci derece akrabalarının oturduğunu açıklamak

Bu yollarla yanlış değerlendirmelerin önüne geçmek mümkün. Özellikle banka hesaplarına "kira" açıklaması ile para yatıyorsa, yapay zeka tarafından otomatik olarak gelir kabul edileceği unutulmamalıdır.