Livorno’dan Selanik’e göç eden bir aile!
Bu kez geçen seneki gibi moralsiz değiliz. En azından neyle karşılaşacağımızı biliyoruz.
Bir de aşılar var tabi.
Çeşit çeşit...
Ama dünya pasaportu tek aşıda....
Biontech!
Her yerde geçen para birimi gibi.
En çok satan... En çok koruyucu olduğu varsayılan... En yeni teknolojiyle imal edilen aşı...
Biontechlerin mimarı olarak Şahin ve Türeci’yi biliyoruz.
Oysa bir de dünya pazarına sunan Pfizer var.
Bu aşının dünya hakimiyeti kurmasını sağlayan asıl Pfizer’ın gücü ve pazarlama ağı.
Peki başında kim var?
Albert Bourla!
Burlaların Türkiye’yle örülü hikayesine uzanalım ister misiniz?
★★★
Burla’lar İspanya’dan göç eden Musevi bir aile...
Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan binlerce seferad gibi onların da ilk durakları İtalya’nın Livorno kenti oldu. Ardından Selanik’e göç ettiler. Selanik’te yerleştikleri yer ise bize tanıdık bir mahalleydi.
Atatürk’ün de evinin bulunduğu Koca Kasım Paşa Mahallesi.
Eli ve Daniel Burla kardeşler Selanik’te ticaretle uğraştılar.
İstanbul’a göç ettiklerinde de yanlarında hem yüklü miktarda para hem de önemli bir ticari gelenek getirmişlerdi. Ailenin bir kısmı Selanik’te kaldı.
★★★
İlk şirketlerini Galata’da açtılar.
Yıl 1911.
İthalat işleriyle uğraşıyorlardı.
İthalat konusunda hemen hemen tekel gibiydiler. Ottaş’ı 1928 yılında kurdular.
Bu aynı zamanda ülkemizin de ilk otomotiv şirketi oldu.
Şirkette aktif olan iki kardeşti.
Eli ve Daniel Burla!
Şirket işlerine pek girmeyen bir başka kardeşleri daha vardı.
Maya!
Maya Hanım Türkiye’deki şirkete pek karışmamıştı ama öyle bir aileye gelin gitti ki..!
Burla Biraderlerin servetini birkaç kez katlayacak bu aile Grunberglerdi.
Yani dünyaca ünlü Grundig markasına sahip olan aile..
★★★
Daniel Burla’nın iki erkek çocuğu oldu.
Fred Burla ve Lori Burla...!
Fred Burla’nın tek kızı oldu. Monika!
O da Türkiyeli bir Musevi aile Benerdate’lere gelin gitti.
Lori Burla’nın çocukları ise yurtdışında kalmayı tercih ettiler.
Eli Burla’nın ise iki kızı oldu.
Sara (Bernsten) ve Nadya (Sonman)
Vehbi Koç’la Kesişen Yollar
Burla Biraderler makine üretiminden tekstile ev eşyası ithalinden çelik saç ve döküm atölyesine kadar onlarca alanda faaliyet gösterdiler. Ama asıl büyük sansasyonel ithalatları radyo oldu. PYE marka etiketli radyoları hatırlayanlar belki vardır. Radyo ithalatı bir anda cirolarını fırlattı.
En az radyo kadar ilgi gören bir başka ürünleri ise buzdolabı oldu. Frigidaire marka buzdolaplarını Türkiye’ye getirdiler. Tel dolaplarda yiyecek içecek saklayan Türk insanı için vazgeçilmez bir ev eşyası olmuştu.
Peki Koçlarla daha doğrusu Vehbi Koç’la yolları nerede kesişti? Vehbi Bey’in anılarına bakalım.
‘... Ampul fabrikasından sonra, ikinci endüstri şirketimiz Arçelik’tir. Bu şirketimizin kurulma hazırlığı 1953’te başlamakla birlikte, böyle bir üretime girme düşüncesi bende 1935 yıllarında gelişmişti. İstanbul’da Burlalar da demir mobilya alıp satıyorlardı. Onların da imalata geçmek istediklerini duymuştum. Lütfü Bey’le bir fabrika kurmaya karar verdikten sonra, fabrikanın üretimini artırmak, maliyetleri düşürmek ve bir an önce kara geçmek için Burlalarla ortak olmaya karar verdik. Bu ortaklık 1954 yılında kuruldu. Memlekette yaşama seviyesi yükseliyor, piyasada buzdolabı ihtiyacı hızla artıyordu.
Buzdolabı tamamıyla sac imalatıydı. Makinelerimiz de vardı. Ortaklar, aramızda konuştuk, başlamaya karar verdik. Avrupa ve Amerika’nın büyük firmalarına başvurduk. Türkiye’de tüketim çok küçük olduğu için hiçbiri yanaşmadı. En sonunda İsrail’de ‘Amcor’ firması ile bir anlaşma yaparak buzdolabı yapımına ve onlardan kompresör almaya başladık. Başlangıçta hem buzdolabı hem demir mobilya yaptık.
Hayat Hikayem / Vehbi Koç 1973 3. Baskı
★★★
Vehbi Bey’in Ticari Dehası...
Burla Ailesi Koç ailesiyle hep birbirlerini sevdiler, saygı duydular.
Hatta o kadar ki Lori Burla, bir röportajda örnek alacağınız şirket hangisidir sorusuna hiç düşünmeden ‘Koç’lar’ cevabını vermişti. Lori Burla başta olmak üzere bütün aile Vehbi Bey’e ve Koç Ailesi’ne hep hayranlık beslediler.
Ama şunu kabul etmek gerekir ki Vehbi Bey, hep Burlaların izinden gitti.
Onların hakim olduğu alanlarda faaliyet gösterdi.
Önce ortak oldu ardından tek söz sahibi...
Otomotiv sektörü de Burla’ların hakim olduğu bir alandı. Vehbi Bey ise Koç Otomotiv A.Ş. ile Ankara’da faaliyet gösteren nispeten küçük bir şirketti. Önce Burlaların Ankara temsilcisi Jan Nahum’u yanına transfer etti.
Ardından yine ortaklık, Ford’un ithalatı ve Tofaş’ın kuruluşu...
Burla Biraderler yaygın reklam mecralarının olmadığı zamanlarda çok sayıda gazete ilanı veriyorlardı. Yeni bir gazete kurmak için para arayan Sedat Simavi’ye de böyle destek oldular. Ayrıca gazetenin ham maddesi olan kağıdın ithalatını da yine Burla Biraderler yapıyordu. Sedat Simavi’ye yüklü miktarda borç verdiler. Hürriyet Gazetesi Burlaların verdiği parayla kuruldu. Sedat Simavi borcunu ilanla ödedi.
★★★
Yakın tarihimizin tozlu raflarını şöyle bir kurcalayacak olursak...
Türkiye’nin en önemli sanayi kuruluşlarında hep bu ailenin izlerini görürüz.
Otomotivden beyaz eşyaya medyadan yan sanayiye kadar. Burla Biraderler damgası vardır.
Şimdi son kuşak Burla olan Albert Bourla ise bir ilaç devi Pfizer’ın tepe yöneticisi.
Ceo Albert Bourla, büyük dedeleri gibi yapmadı. Türkiye’ye yerleşmedi. Selanik’ten sonra ABD’ye geçti.
Ama ne tesadüf ki... Dünyanın yerle yeksan olduğu büyük pandemide başrol oynayan şirketini yönetirken iki Türkle bir pazarlama işbirliği yaparak Dünyanın en karlı şirketi olmayı becerdi.
