Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesi ile milyonlarca kişi emekli olma hakkı kazanırken, aynı dönemde sigorta girişi yapılan ancak bir günlük farkla kapsam dışı kalan kesim, yeni bir mağduriyet dalgasının fitilini ateşledi. Ortaya çıkan bu “kademe mağdurları”, sosyal güvenlik sistemindeki eşitsizlik tartışmalarını yeniden gündeme taşıdı.
1 GÜN FARKLA 17-20 YIL GEÇ EMEKLİLİK
SGK Uzmanı İsa Karakaş’a göre, “8 Eylül 1999’dan önce bir gün bile sigorta girişi olanlar yaş şartı aranmaksızın emekli olurken, bu tarihten yalnızca bir gün sonra sigortalı olan aynı kuşaktan bireyler kadınlarda 20, erkeklerde ise 17 yıla kadar geç emeklilikle karşı karşıya kalıyor.” Karakaş, bu durumu sosyal güvenlikte "kohort adaletsizliği" olarak tanımlıyor.
Uzmanlara göre, Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi ilk etapta bilimsel ve sürdürülebilir temeller üzerine kurulmuş olsa da, yıllar içinde yapılan popülist düzenlemeler bu dengeyi sarstı. Özellikle 1969’da yaş şartının kaldırılması ve 1990’lı yıllarda uygulanan “süper emeklilik” politikaları, sistemin yükünü artırdı. Karakaş, geçmişte yapılan düzenlemelerin geleceği hesaba katmadan hayata geçirildiğini, bu nedenle 1999 yılında çıkarılan 4447 sayılı yasanın dengeyi sağlamak amacıyla yürürlüğe girdiğini ifade etti. Ancak bu kez de geriye dönük uygulama, EYT mağduriyetine neden oldu.
KADEME BEKLEYENLER SOSYAL RİSK ALTINDA
Mart 2023’te yürürlüğe giren EYT yasası, yalnızca belirli bir tarihten önce işe başlayanları kapsadı. Aynı yılın aynı ayında iş hayatına atılan birçok çalışan ise sistemin dışında bırakıldı. Bu durum, kamuoyunda "kademe bekleyenler" olarak anılan milyonlarca kişiyi kapsıyor.
Karakaş, bu bireylerin büyük bir bölümünün uzun yıllar boyunca prim ödemelerine rağmen emekli olamadığını vurguluyor. “Bu bireyler yaşlandıkça iş bulmakta zorlanıyor, işsizlik ve yoksulluk riskiyle karşı karşıya kalıyor. Aynı zamanda bu kişilerde yoğun psikolojik stres ve sosyal adaletsizlik hissiyatı oluşuyor” diyerek, sorunun sadece ekonomik değil, sosyal boyutuna da dikkat çekiyor.
KOHORT BAZLI EMEKLİLİK ACİL BİR İHTİYAÇ
Emeklilik şartlarının aynı dönemde işe başlayan kuşaklar (kohort) bazında belirlenmesi, bireysel ve toplumsal adalet açısından büyük önem taşıyor. Ancak mevcut sistemde bu yaklaşım benimsenmediği için, aynı kuşakta yer alan bireyler arasında ciddi eşitsizlikler oluşuyor. Uzmanlara göre, bu nedenle "kademe bekleyen" mağdurların sayısı 4 milyonu aştı. SGK Uzmanı İsa Karakaş,bu kitlenin önümüzdeki süreçte seçimler dâhil olmak üzere birçok toplumsal kararda belirleyici bir güç olacağını ifade ediyor.
